Ο θυμός είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, το οποίο εκπέμπει ένα σήμα ότι κάτι μας ενοχλεί ή μας παραβιάζει. Τα παιδιά δύσκολα μπορούν να διαχειριστούν το θυμό τους, γιατί ακόμα δεν έχουν τον τρόπο να το κάνουν. Το θυμωμένο παιδί θέλει πάντα κάτι πολύ σοβαρό να μας πει. Σε μας που αγαπάει, εμπιστεύεται και εξαρτάται. Το ερώτημα είναι πώς να πλησιάσουμε και να βοηθήσουμε τα παιδιά να αλλάξουν τον τρόπου που θυμώνουν, αν συνειδητοποιήσουμε ότι ο θυμός τα ελέγχει αντί να τον ελέγχουν αυτά…

Το παιδί από μικρό προσπαθεί να εκφράσει τις ανάγκες και τις επιθυμίες του με διάφορους τρόπους, ανάλογα με το εξελικτικό στάδιο στο οποίο βρίσκεται. Αρχικά, ως βρέφος χρησιμοποιεί το κλάμα για να εκφράσει τις βασικές ανάγκες του για φαγητό, για αγκαλιά, για αλλαγή πάνας, για τον πόνο. Καθώς μεγαλώνει, αποκτά όλο και περισσότερες δεξιότητες να εκφράζει κάποιες από αυτές τις ανάγκες του και ο τρόπος με τον οποίο οι γονείς ανταποκρίνονται σε αυτές τις ανάγκες αρχίζει να αποκτά όλο και μεγαλύτερη βαρύτητα. Η επιδοκιμασία των γονιών ή η αποδοκιμασία επηρεάζουν την εικόνα του παιδιού για τον εαυτό του, αφού σε τόσο μικρή ηλικία το παιδί σχεδόν ταυτίζεται με τους γονείς του και δεν έχει ξεκάθαρη εικόνα για το ίδιο και για το ποια είναι η θέση του στον κόσμο. Θεωρεί σωστό και δικό του ό,τι του υπαγορεύουν οι άνθρωποι που αγαπά και εμπιστεύεται.

Συναισθήματα ενοχής και θλίψης

Όταν η μητέρα ή ο πατέρας μαλώνουν το παιδί και το επικρίνουν συνεχώς, το παιδί θα μεγαλοποιήσει την κατάσταση και θα θεωρήσει πως είναι κακό, αδέξιο, «βλάκας» και αυτό γιατί τα παιδιά έχουν την τάση να τα παίρνουν όλα προσωπικά είτε φταίνε είτε όχι. Για αυτά, ακόμα και ο καβγάς ανάμεσα στους γονείς τους είναι κάτι για το οποίο φέρουν εκείνα την ευθύνη, θεωρούν πως εκείνα έκαναν κάποιο λάθος. Αυτά τα συναισθήματα ενοχής και θλίψης, όταν συμβαίνει κάτι άσχημο μέσα στο σπίτι ή όταν τα αποδοκιμάζουν και τα απορρίπτουν, ακολουθούνται σιγά-σιγά από το συναίσθημα του θυμού, καθώς τα παιδιά αυτήν ακριβώς την αποδοκιμασία και την απόρριψη τη βλέπουν σαν απώλεια ενδιαφέροντος και αγάπης.

Πώς διαχειρίζονται το θυμό τους;

Το θυμό αυτόν κάθε παιδί τον διαχειρίζεται διαφορετικά. Υπάρχουν ορισμένα παιδιά που φοβούνται πως αν εκφράσουν το θυμό τους θα υπάρξουν άσχημες επιπτώσεις για αυτά, τιμωρίες, φωνές, κατηγορίες και έτσι επιλέγουν να κρατήσουν το συναίσθημά τους μέσα τους και να το θάψουν. Είναι οι περιπτώσεις όπου τα παιδιά διστάζουν να δείξουν πως είναι θυμωμένα, κλείνονται στον εαυτό τους, αποσύρονται στο δωμάτιό τους, μέχρι να νιώσουν καλύτερα και παρουσιάζουν μια εικόνα θλίψης και στενοχώριας γιατί νιώθουν ματαιωμένα.

Πώς να εκφράσουν αυτό που θέλουν, χωρίς να νευριάσει ο μπαμπάς και η μαμά;

Αυτό είναι ένα θέμα που τα παιδιά σε μικρή ηλικία δε μπορούν να χειριστούν γιατί ακόμα δεν έχουν τον τρόπο να το κάνουν. Άλλα παιδιά επιλέγουν να εκφραστούν λεκτικά χωρίς όμως να είναι ακόμα ικανά να χρησιμοποιήσουν τις κατάλληλες λέξεις για κάθε περίπτωση. Είναι πολλές οι φορές όπου παιδιά επιτίθενται στη μητέρα τους και λένε «δε σ΄αγαπώ» ή «να φύγεις, δε σε θέλω» και η μητέρα στενοχωριέται και νιώθει ακυρωμένη από το παιδί της. Η αλήθεια είναι πως το παιδί την ώρα που λέει πως δεν την αγαπάει θέλει, ίσως, να πει πως αισθάνεται άσχημα που το επιπλήττει και του φωνάζει. Όταν της λέει να φύγει και πως δεν τη θέλει, μάλλον θέλει να της ζητήσει να ενδιαφέρεται λίγο περισσότερο για εκείνο, να ασχολείται μαζί του, να το πάρει μια αγκαλιά ή να του δείξει πως το αγαπάει. Αυτά είναι λίγα μόνο παραδείγματα για το τι θέλει να πει και να εκφράσει το παιδί όταν θυμώνει.

Επιθετική συμπεριφορά

Έχουν παρατηρηθεί και άλλες περιπτώσεις όπου το παιδί, θέλοντας να εκφραστεί, γίνεται επιθετικό είτε στον εαυτό του είτε στους άλλους και επιδεικνύει άσχημες συμπεριφορές. Ορμάει να χτυπήσει άλλα παιδιά, χτυπάει το κεφάλι του, τραβάει τα μαλλιά του, πετάει από δω κι από κει πράγματα, καταστρέφει αντικείμενα, βάζει φωτιές. Το θυμό που νιώθει δεν ξέρει τι να τον κάνει. Το μόνο που ξέρει είναι πως δεν επιτρέπεται να τον βγάλει σε αυτούς που το πλήγωσαν. Παρόλ’ αυτά είναι ένα συναίσθημα που δε μπορεί να κρατήσει για πολύ μέσα του, πρέπει με κάποιον τρόπο να εκδηλωθεί για να νιώσει ανακούφιση.

Κάπως έτσι καταλήγουμε και λέμε: «Αυτό το παιδί θυμώνει εύκολα», «Συνέχεια με στενοχωρεί… και το κάνει επίτηδες», «Δε μπορώ να μιλήσω με αυτό το παιδί. Όλο φωνάζει και δεν ικανοποιείται με τίποτα».

Γιατί ο θυμός των άλλων είναι αποδεκτός;

Παρατηρείται πολλές φορές ανάμεσα σε ζευγάρια να μαλώνουν οι γονείς, να μιλούν με τον χειρότερο τρόπο, να κατηγορούν ο ένας τον άλλον και να φωνάζουν αλλά όταν το ίδιο ακριβώς κάνει το παιδί, πέφτουν όλοι πάνω του λέγοντάς του πως δεν είναι σωστό να φωνάζει και να μιλάει με άσχημο τρόπο. Και το παιδί εκείνη την ώρα απορεί τι διαφορετικό να έκανε από εκείνους και γιατί να μαλώνουν μόνο αυτό. Του φαίνεται τόσο άδικο όσο και παράξενο. Γιατί ο θυμός των άλλων να είναι αποδεκτός ενώ ο θυμός ο δικός του να είναι κάτι τόσο κακό:

Το παιδί έχει λόγους να θυμώνει

Ας γίνουμε, λοιπόν, λίγο πιο προσεκτικοί: το παιδί έχει πολλούς λόγους να θυμώνει.

• Θυμώνει γιατί έτσι κι αλλιώς ο θυμός ανήκει στο ανθρώπινο ρεπερτόριο των συναισθημάτων.
• Θυμώνει γιατί δεν έχει την ικανότητα επιλογής εναλλακτικών τρόπων έκφρασης.
• Θυμώνει γιατί χρειάζεται αποδοχή, ηρεμία και αγάπη και δεν ξέρει πώς να τη ζητήσει.
• Θυμώνει γιατί του ακυρώνουμε τα συναισθήματα και του απαγορεύουμε να τα εκφράσει.
• Θυμώνει γιατί δείχνουμε να μας ενοχλεί οτιδήποτε δε μας αρέσει και μας χαλάει τη διάθεση και την ησυχία. Και είναι και τόσα άλλα…

Πώς να φερθούμε σε ένα θυμωμένο παιδί;

Θυμωμένο, λοιπόν, το παιδί. Ξεχνάμε όμως κάτι, ίσως γιατί θέλουμε να το ξεχάσουμε. Το θυμωμένο παιδί θέλει πάντα κάτι πολύ σοβαρό να πει και θέλει να το πει σε μας. Σε μας που αγαπάει, εμπιστεύεται και εξαρτάται. Το ερώτημα που μπορεί να γεννηθεί είναι: και τι να κάνω; Φυσικά, η απάντηση δεν είναι να το χαϊδεύουμε όλη την ώρα και να του κάνουμε όλα τα χατίρια για να μην το στενοχωρήσουμε. Μπορούμε όμως να το σεβαστούμε.

• Μπορούμε να του εξηγήσουμε για ποιο λόγο πρέπει ή δεν πρέπει να κάνει κάτι, αντί απλά να του απαγορεύουμε χωρίς έστω μια δικαιολογία.
• Μπορούμε να το ρωτήσουμε τι αισθάνεται και τι είναι αυτό που του προκαλεί θυμό και άσχημα συναισθήματα.
• Μπορούμε ακόμα να ζητάμε τη γνώμη του για θέματα που αφορούν τη σχέση μας με εκείνο, μπορούμε να συζητάμε μαζί του προκειμένου να καταλάβουμε πώς νιώθει και τι σκέπτεται.
• Μπορούμε να του δώσουμε να καταλάβει πως δεν είμαστε ισοδύναμοι, είμαστε όμως ισότιμοι. Δε μπορούμε όλοι να κάνουμε τα ίδια πράγματα, έχουμε όλοι όμως το δικαίωμα του λόγου και της έκφρασης των συναισθημάτων, ακόμα και των άσχημων.

Επειδή όμως, πολλές φορές δυσκολευόμαστε να χειριστούμε το θυμό του παιδιού και τις δύσκολες καταστάσεις που δημιουργούνται μέσα στο σπίτι, τότε καλό είναι να ζητάμε τη βοήθεια των ειδικών για να βοηθήσουμε τα παιδιά μας. Εκτός, όμως, από τα παιδιά μας, ίσως τελικά να πρέπει παράλληλα να δούμε και τι γίνεται με τον εαυτό μας και με τη δική μας συμπεριφορά ως ενήλικες και ως γονείς.

Ας γίνουμε λοιπόν, λίγο πιο προσεκτικοί γιατί όλα αυτά αργότερα θα έχουν πιθανόν και άλλες επιπτώσεις: εφήβους και ενήλικες με λανθασμένες πεποιθήσεις για τον εαυτό τους, με ανασφάλειες, με φόβους και βαθιά κρυμμένες ανεκπλήρωτες ανάγκες και επιθυμίες.